Expert aan het woord: hoogleraar Dick de Waard over rijzekerheid op de fiets

Sommige mensen voelen zich niet altijd even zeker in het verkeer op de fiets. Of je nu wat ouder bent, nieuw in Nederland of hier al jaren woont: rijzekerheid ervaart iedereen anders. Maar wat bepaalt dat gevoel op de fiets? Dick de Waard, hoogleraar Verkeerspsychologie en Mobiliteitsbehoud aan de Rijksuniversiteit Groningen, deelt zijn kennis over fietsgedrag en verkeersveiligheid.

Waar komt rijonzekerheid vandaan?

“Het begint met kennis over de geschreven én ongeschreven regels. Nieuwe verkeerssituaties kunnen verwarrend zijn, bijvoorbeeld bij kruisingen waar alle fietsers tegelijk groen krijgen. Fietsers moeten het dan onderling oplossen. Dan geldt wel een beetje het recht van de sterkste: wie gaat er als eerst?
Bij mensen die nog niet lang in Nederland wonen merk je vaak dat ze de regels niet goed kennen en niet snappen hoe wij ons gedragen op de weg. Wij hebben hier overal haaientanden bijvoorbeeld, dat is typisch Nederlands.” 

De invloed van val-ervaringen op rijzekerheid

“Rijzekerheid heeft naast kennis ook met ervaring(en) te maken. Zo hebben we bijvoorbeeld ontdekt dat oudere mensen regelmatig even in de berm raken met fietsen. Meestal kom je daar op de fiets gewoon weer uit, maar niet als er een hoogteverschil is. En soms gaat het ook alleen om de angst om te vallen of uit te glijden.

Er zijn ook mensen die door (val)ervaringen bepaalde situaties gaan vermijden. Zoals fietsen in het donker of tijdens de spits. Het zicht gaat natuurlijk achteruit met de jaren en daarmee wordt fietsen steeds lastiger als het donker is.” 

Infrastructuur maakt het verschil

“De manier waarop het verkeer is ingericht, heeft grote invloed op hoe zeker mensen zich voelen. In steden zijn straten soms overzichtelijk, of er zijn er duidelijke fietspaden, maar soms is dat juist (met opzet) niet het geval, zoals in “shared space”. Daar moeten mensen elkaar goed zien en rekening met elkaar houden. 

Shared spaces zijn verkeersruimtes zonder borden en zonder duidelijke scheiding, waar fietsers, voetgangers en auto's samen de weg gebruiken. In het centrum wil je het verkeer gemengd hebben zodat de snelheid eruit gaat, maar daarbuiten wil je liever duidelijkheid creëren. Dus geen fietsers op een rijbaan waar 50 gereden mag worden, bijvoorbeeld. ‘Ontvlechting’ heet dat.”

Het recht van de sterkste

“In het Nederlandse drukke verkeer is het vaak de assertieve fietser die ‘wint’. Op het moment dat jij je twijfel laat zien ben je verloren. Dat is in de fietswereld zo. Als jij twijfelt, dan ga ik voor. Dus je moet zekerheid uitstralen en dat is lastig, niet iedereen kan dat. En dat is misschien ook wel een beetje oneerlijk, want het is wel het recht van de sterkste dat geldt.

Zekerheid is dus niet alleen een gevoel, maar ook een manier om jezelf staande te houden in het drukke verkeer. Toch zouden we met elkaar best wat meer begrip en geduld voor de rijonzekere fietsers mogen tonen.” 

Te zelfverzekerd is ook niet goed

“Niet alleen onzekerheid kan gevaar opleveren; overmoedig op de fiets stappen is ook gevaarlijk. Met meer rijzekerheid stijgt de verkeersveiligheid, maar bij te veel zelfverzekerdheid daalt de veiligheid weer.

Je kunt je dus ook té rijzeker voelen op de fiets. Het draait om balans: je wil je voldoende rijzeker voelen als je op de fiets stapt, maar je moet ook niet overmoedig worden. Wie denkt dat hem niets kan gebeuren, let vaak minder goed op. Alertheid is vereist; het zorgt ervoor dat je bewust deelneemt aan het verkeer. 

Het gaat er uiteindelijk niet om dat je overal (tussendoor) durft te fietsen, maar dat je weet wat je aankunt en keuzes maakt die bij jou passen. Of dat nu betekent dat je een rustige route neemt, het spitsuur vermijdt of wat extra tijd neemt om op te stappen.”