Expert aan het woord: Cardioloog Janneke Wittekoek over het vrouwenhart

Tijd voor een nieuwe blik op het vrouwenhart

“Tijdens mijn opleiding tot basisarts raakte ik al snel gefascineerd door het hart. Het is een orgaan dat in verbinding staat met vrijwel alles in het lichaam. Mijn interesse verschoof al snel naar de preventie van hart- en vaatziekten. Een gebied waar we als artsen nog veel te leren hebben. Ik hield me voortdurend bezig met de vraag: hoe kunnen mensen goed voor hun hart zorgen? Want wie goed voor zijn hart zorgt, voorkomt veel ellende."

Waarom worden hartziekten bij vrouwen vaak niet gezien? 

“Veel medische kennis is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek bij mannen. Het vrouwenlichaam en vooral de hormonale cyclus bleef lange tijd onderbelicht. In mijn kliniek ben ik daarom steeds meer gaan onderzoeken: wat gebeurt er eigenlijk in het vrouwenhart? 

Op het eerste gezicht lijken het mannen- en vrouwenhart identiek: 2 kamers, 2 boezems en 4 hartkleppen. Toch richt de cardiologie zich vooral op de grote kransslagaders. Aderverkalking in deze vaten kan leiden tot een hartinfarct. Iets waar we veel over weten en goed kunnen behandelen met medicijnen of een dotterprocedure. 

Bij vrouwen ligt het probleem vaak anders. Daar zien we dat juist de kleine bloedvaten verkrampen. Bijvoorbeeld door mentale of hormonale disbalans, of minimale aderverkalking. Deze kleine vaten slibben niet op 1 plek dicht maar raken geleidelijk en circulair vernauwd waardoor de doorbloeding langzaam afneemt. Het gaat dus vaker om een functioneel probleem dan om een obstructie. En dat zie je niet terug op een hartkatheterisatie. Bij mannen kun je wél een duidelijke verdikking in een vat zien.” 

Hartklachten: verschil mannen en vrouwen

“We moeten ons altijd nog het meest druk maken om het hartinfarct door dichtgeslibde aderen (obstructief probleem). Dan krijg je het klassieke beeld, bij inspanning: druk op de borst, pijn tussen de schouderbladen, pijn in de maagstreek. Bij vrouwen kan het zich ook uiten in andere klachten. Denk aan vermoeidheid, pijn tussen de schouderbladen en duizeligheid. Deze symptomen worden overigens niet altijd gerelateerd aan hartklachten."

Hieronder zie je een tabel. 
X = het symptoom is niet heel erg aanwezig
XX = het symptoom is redelijk aanwezig
XXX = het symptoom is flink aanwezig

Hormonen en hartklachten

“Tijdens de overgang raakt de hormoonhuishouding vaak uit balans. Dat kan leiden tot klachten zoals opvliegers, ook ’s nachts waardoor de slaap ernstig verstoord raakt. Slechte slaap maakt het lichaam gevoeliger voor verkramping van de hartvaten. 

Daarnaast heeft het verlies van hormonen op zichzelf al invloed op de hartgezondheid. Hormonen hebben namelijk een beschermend effect op onder andere de bloeddruk en het cholesterolgehalte. Maar zelfs als er geen sprake is van hormoonverlies, kunnen opvliegers en een verhoogde hartslag het hart toch overbelasten. 

De behandeling van hartklachten bij vrouwen vraagt daarom om maatwerk. Het vrouwenhart reageert anders. Het verdient een aanpak die rekening houdt met hormonale, mentale én fysieke factoren.

Helaas is het ook zo dat hartmedicatie nog te weinig op het vrouwenlichaam is afgestemd. Hierdoor ervaren nog te veel vrouwen bijwerkingen van de medicatie. Er wordt op dit moment nog te veel gekeken naar gemiddelden. We zouden meer richting persoonlijke geneeskunde moeten.”

Tip van de redactie

Beluister de podcast ‘We zijn toch niet gek’ eens. Janneke legt in een aflevering de link tussen hormonen en hartfalen. Nog een tip: op 29 september is het Dress Red Day. Wereldwijd dragen mensen rood om aandacht te vragen voor hart- en vaatziekten bij vrouwen. Doe je mee?

Hartklachten vragen om een bredere blik

“Hartklachten bij vrouwen ontstaan vaak door een ontregeling van het zenuwstelsel dat de bloedvaten aanstuurt. Vrouwen zijn hier gevoeliger voor dan mannen. Er is bijvoorbeeld een studie waarbij 10 vrouwen en 10 mannen een presentatie moesten geven. Bij de vrouwen zag je dat de hartslag steeg, de spanning toenam en er duidelijke stressreacties optraden. Dit leidde tot zuurstoftekort in het hart, iets wat bij mannen nauwelijks voorkwam. Hoewel deze reactie tijdelijk is, toont het wel een wezenlijk verschil. 

Daarom denk ik dat we vrouwen meer geïntegreerd moeten benaderen. Komt een vrouw bijvoorbeeld bij de gynaecoloog komt met hartkloppingen. Of bij de psycholoog met depressieve klachten én benauwdheid. Dan moeten we als zorgverleners samenwerken. Want ja, als cardioloog kan ik de symptomen verlichten. Maar als we echt de oorzaak willen aanpakken, moeten we samen werken aan zowel hormonale als mentale balans.” 

Wat jij zelf kunt doen!

“Ik zeg altijd: ken je getallen. Hoe eerder je inzicht hebt in je gezondheidswaarden, hoe eerder je kunt ingrijpen. Het allerbelangrijkste blijft een gezonde levensstijl. Niet roken, regelmatig je bloeddruk meten, je BMI en glucosewaarden kennen, en je cholesterol laten checken. Breng je dit al op jonge leeftijd in kaart dan vergroot je je bewustzijn. En kun je tijdig bijsturen waar nodig. 

Voor vrouwen is het daarnaast belangrijk om meer te weten over hormonen. Wat doen ze precies, en wat gebeurt er als ze afnemen? Ook je leefomgeving speelt een rol. Krijg je voldoende daglicht, hoe is het geluidsniveau om je heen, en heb je genoeg frisse lucht? Naast voeding, beweging en medische waarden telt dit allemaal mee. 

Ik zet me met hart en ziel in voor vrouwenharten en de preventie van hart- en vaatziekten bij vrouwen. Dat is hard nodig, want er bestaat nog geen landelijk preventieprogramma. Daarom wil ik het informeren van vrouwen over hartgezondheid op een toegankelijke en leuke manier doen. Zo ga ik op tournee met het theatercollege ‘De Vrouwenhart Show’. Het podium verandert dan in een spreekkamer. Daarin vertel ik wat we kunnen doen om hart- en vaatziekten te voorkomen. En welke invloed de (peri)menopauze heeft op het hart. En natuurlijk is er ruimte voor alle vragen die vrouwen hebben.”

OHRA en jouw hart

Wil je een cardioloog zien? Een behandeling bij de cardioloog valt onder medisch specialistische zorg. Hiervoor heb je altijd een verwijsbrief nodig. Onder het mom van leefstijl, zou je ook je bloedsuiker en cholesterol kunnen laten checken! Dit kun je zelf met de Persoonlijke Gezondheidscheck. Krijg je gewoon bij de OHRA Zorgverzekering. Heb je het idee dat je in de (peri)menopauze zit en dit ook invloed heeft op je hart? Je kunt altijd een consult met een verpleegkundig overgangsconsulent boeken. Bij de aanvullende verzekering OHRA Uitgebreid krijg je hiervoor een vergoeding. Hulp bij rust en ontspanning? Dan zijn de OHRA Assistenten misschien iets voor jou.

Meer over Janneke

Janneke had als kind al een bijzondere fascinatie voor het menselijk lichaam. Haar droom om arts te worden bracht haar uiteindelijk tot de cardiologie. Na haar basisopleiding heeft ze zichtzelf daarin verder gespecialiseerd. Buiten een curriculum waar je ‘u’ tegen zegt, is Janneke – veel belangrijker - iemand met een grote missie. Deze maakt ze waar met initiatieven, boeken en zelfs een theatertournee. Een kleine greep: in 2013 richtte ze de HeartLife kliniek op. Een kliniek waarin zowel behandeling als preventie van hart- en vaatziekten samenkomen. In totaal schreef Janneke 8 boeken, waaronder de boeken ‘Het Vrouwenhart’ en - een logisch gevolg - ‘Het Mannenhart’. Stilzitten doet Janneke niet (is overigens ook niet goed voor je hart), want ze is tevens onderdeel van het H3-netwerk. Het netwerk waarin huisartsen en specialisten samen worden gebracht, zodat vrouwen sneller en beter geholpen kunnen worden. Gynaecologe Dorenda van Dijken is hier ook onderdeel van. Samen hebben ze het boek ‘Hart & Hormonen’ geschreven.

Theatertour!

En… heel leuk! Want Janneke gaat op, jawel, tournee. Met het theatercollege ‘De Vrouwenhart Show’ (er zijn nog tickets, dus ren). ‘Wat moeten we doen om hart- en vaatziekten te voorkomen? En dan met name vrouwen? Welke invloed heeft de (peri)menopauze op je hart? Janneke tovert het podium om tot de spreekkamer.  Vrouwen kunnen vragen indienen, waarna de onderwerpen worden besproken.