Expert aan het woord: longpatholoog Danielle Cohen over vapen

Oké, verlos ons. Hoe slecht is vapen echt?

"Vapen is in de eerste plaats heel, heel verslavend. De combinatie van zachte zoete damp die niet prikt in de keel zoals sigaretten. De techniek waardoor je eindeloos door kunt dampen en het hoge nicotinegehalten dat is ‘the perfect storm’. Tieners die hiermee beginnen raken ongekend verslaafd. Tijdens gastlessen op scholen hoor ik verhalen waarover ik me ernstig zorgen maak. Kinderen die 's nachts wakker worden omdat ze móeten vapen om weer te kunnen slapen. Kun je je dat voorstellen? Die mate van nicotineafhankelijkheid zien we specifiek bij vapen, veel extremer dan bij traditionele sigaretten."

Van dalend IQ tot klaplong

"En dan komt de rest van de schade. Want omdat ze niet kunnen stoppen, krijgen deze jongeren ook steeds meer van die andere giftige troep binnen. Zware metalen uit de vape damp die hun hersenen aantasten en hun IQ kunnen laten dalen. Vettige dragerstoffen die hun immuunsysteem in de longen overbelasten. We zien ernstige longontstekingen, astma die compleet uit de bocht vliegt. En in de meest extreme gevallen belanden jongeren die op de spoedeisende hulp of de intensive care belanden. Ze komen daar dan met een klaplong of longbloeding."

Wat zijn de langetermijneffecten?

"Van de tieners die als jonge middelbare scholier beginnen met vapen, is 70% rond het eindexamen een roker geworden. Of er is sprake van 'dual use': binnen vapen, buiten roken. Dus eigenlijk kunnen we het simpelweg over de langere termijn gevolgen van roken hebben: kanker, hart- en vaatziekten, COPD. Bijna 50% van de langdurige rokers haalt hun pensioen niet. Voor wat betreft vapen zijn de lange termijngevolgen nog onzeker. Jongeren zijn eigenlijk allemaal proefkonijnen in een groot experiment. Over 20, 30 jaar gaan we pas echt zien wat er gebeurt met mensen die in deze jaren zijn begonnen. Daar hoeven we natuurlijk niet op te wachten. We weten dat vapen, net als roken, zorgt voor DNA-schade (de basis van kanker). De schade zal minstens zo groot zijn. Dat is ook de reden dat wij ons als artsen zo druk maken. We willen niet dat de tieners van nu later onze longkanker patiënten worden."

Wat maakt vapen zo verslavend?

"Nicotine is hier de boosdoener. Bij sigaretten heb je nog de barrière van prikkelende rook. Bij vapen gaat nicotine veel makkelijker en dieper je longen in, waardoor het ook sneller je bloedbaan bereikt. Bovendien zijn de concentraties soms absurd hoog. 1 vape kan tegenwoordig evenveel nicotine bevatten als tientallen pakjes sigaretten. En jongeren vapen vaak doorlopend, soms de hele dag door, zonder dat ze het zelf doorhebben. Hun tienerhersenen zijn extra kwetsbaar. Nicotinereceptoren in de hersenen vermenigvuldigen zich tijdens de ontwikkeling, waardoor ze sneller en dieper verslaafd raken. Dat is geen kwestie van “karakterzwakte”, dat zijn letterlijk hersenen die door nicotine hergeprogrammeerd worden. Het nare is: dit is niet zomaar terug te draaien. Deze verstoring in de hersenontwikkeling is permanent."

Van vapen naar roken

"De cijfers liegen er niet om – 70% van de jongeren die beginnen met vapen gaan roken. Ze raken verslaafd. Vinden het op een bepaald moment niet meer cool om met zo’n groot glitterapparaat rond te lopen. Dan stappen ze over op sigaretten. Dat 'gateway-effect' is echt. Door alle aandacht voor het vapen hoor ik jongeren nu wel eens zeggen: 'ik ben gestopt met vapen. Want ik weet dat het vol giftige troep zit. Nu rook ik, dat is nog iets minder erg.' Tja. Dit is onzin natuurlijk – er is geen ‘gezond alternatief’ helaas."

Je hebt een lespakket voor scholen ontworpen. Hoe ziet dat eruit?

"Eind 2023 richtte ik samen met longarts Frank Borm Vapen #jouwkeuze op. Het idee is simpel. Jongeren hebben er een hekel aan als volwassenen met het vingertje wijzen. En ze vertellen wat ze wel of niet moeten doen. Ze willen hun eigen keuzes maken. Maar om die keuzes goed te kunnen maken, hebben ze in ieder geval harde feiten nodig. Feiten over nicotineverslaving, vapen en de tabaksindustrie. Dat is precies wat we in de les behandelen."

Noot van de redactie

De lespakketten voor scholen zijn gratis en kunnen zo gedownload worden!

Zeg nee tegen vapen

"Inmiddels zijn we uitgegroeid tot een soort ‘datingbureau’ tussen artsen en scholen. Meer dan 1.300 artsen in heel Nederland hebben zich aangemeld en honderden scholen vragen gastlessen aan. Wij koppelen een school aan een arts uit de buurt. De witte jas in de klas, die de harde feiten vertelt, blijft een krachtig middel. Daarnaast besteden we veel aandacht aan de industrie. We laten zien dat hun enige doel is: nieuwe klanten werven. Jongeren raken vaak juist gemotiveerd door die oneerlijkheid en dat onrecht. Ons doel is dat zij zélf sterk genoeg komen te staan om nee te zeggen als vapen hen wordt aangeboden."

Stel, je kind vapet niet, maar je wilt hem/haar wel informeren. Wat is dan de beste aanpak?

"Dit gesprek kun je aangaan vanaf groep 7 of 8. Vraag bijvoorbeeld: 'Speelt vapen al bij jullie in de klas? Heb je er wel eens eentje op straat gevonden? Ken of zie je wel eens mensen die het doen? Wat vind je daarvan? Wat weet jij er al over?' Als je op de inhoud ingaat, leg dan vooral de nadruk op nicotineverslaving. En op de industrie die daar grof geld mee verdient. De meeste kinderen trekken dan zelf de conclusie dat dit niet oké is. Waarschuwen voor ziektes zoals kanker is juist vaak niet zo effectief. Voor tieners is dit zo’n ver van hun bed scenario, dat het ze niet raakt. Op onze website vapenjouwkeuze.nl staan tips hoe je dit kunt aanpakken!"

Je kind vapet wel. Welk gesprek voer je dan thuis?

"Realiseer je dat een kind dat eenmaal begonnen is met vapen, te maken heeft met een verslaving. Veel jongeren voelen zich daar schuldig over of schamen zich zelfs. Juist daarom hebben ze steun nodig, geen straf. Stoppen is niet makkelijk. Jongeren zijn vaak niet direct intrinsiek gemotiveerd, omdat hun vriendengroep meestal ook vapet. En die groep is op die leeftijd van levensbelang. Blijf daarom steeds benadrukken dat je je kind wilt steunen bij het stoppen. En hou vol, ook als het een aantal keer mislukt."

Wat is een effectieve aanpak om te stoppen?

"Zoek hulp. De kans dat een stoppoging slaagt is veel groter met professionele begeleiding. Een huisarts kan je goed op weg helpen. Van advies en een persoonlijk stopplan tot doorverwijzing naar gespecialiseerde zorg. Gespecialiseerde zorg zoals bijvoorbeeld WeQuit, Rookvrij en Fitter of SineFuma. Stoppen kan in 1 keer (“cold turkey”) of met een plan in stappen. Het belangrijkste is dat je het niet alleen hoeft te doen."

Kort stopplan:

1. Vertel iemand dat je gaat stoppen – steun maakt verschil.
2. Kies een stopdatum en bereid je erop voor.
3. Verwijder triggers zoals vapes of sigaretten.
4. Zoek hulp bij huisarts of stopcoach – gratis en zonder eigen risico.
5. Wees voorbereid op moeilijke momenten en bedenk alternatieven.
6. Blijf volhouden – elke poging brengt je dichter bij succes.

Hoe helpt OHRA?

Bij OHRA krijg je vanuit de basisverzekering het stoppen-met-rokenprogramma (gecombineerd met medicijnen) vergoed. In 2025 was dat nog 1 keer per jaar, vanaf 2026 krijg je het 3 keer per jaar vergoed. Dus ga ervoor!

Goed om te weten: professionele stopzorg vergroot de kans op succes aanzienlijk. Deze begeleiding is gratis en gaat niet van het eigen risico af. Rook of vape je zelf? Probeer dan samen met je kind te stoppen, of laat zien hoeveel moeite het jou kost. Dat maakt de strijd herkenbaar en geeft je kind extra steun. Alle informatie over stoppen is te vinden op ikstopnu.nl.